Απευθύνεται σε:

•              Φορείς εκμετάλλευσης εμπορικών αεροπλάνων (CAT Fixed Wing and Rotorcraft)

•              Φορέα παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας - ελεγκτές (ATCOs)

•              Φορείς λειτουργίας αεροδρομίων (Aerodrome operators)

•              Φορείς επίγειας εξυπηρέτησης (Ground Handling Operators)

Ενημέρωση:

Οι παραλήπτες πρέπει να διασφαλίσουν ότι αυτή η ειδοποίηση κοινοποιείται σε όλα τα μέλη του προσωπικού τους που πρέπει να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ή που μπορεί να ενδιαφέρονται για το περιεχόμενο της ειδοποίησης.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο πλαίσιο της βελτίωσης της αεροπορικής ασφάλειας, το Γραφείο Αεροϊατρικής και Ιατρικών Υποθέσεων έχει ετοιμάσει σχετικές πληροφορίες σχετικά με τις διαταραχές του ύπνου και την υγιεινή του ύπνου, για το προσωπικό της αεροπορίας που απασχολείται σε εργασία με βάρδιες.

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ:

Dr Καλλιόπη Γαλανοπούλου MB,BS , AME

Προϊστάμενος του Γραφείου Αερο Ιατρικής και Ιατρικών Υποθέσεων

Dr Δημήτριος Δόβρης MD, Phd, AME

Ιατρός  του Γραφείου Αερο Ιατρικής και Ιατρικών Υποθέσεων

Dr Οδυσσέας Παπαευθυμίου MD, AME

Ειδικός σύμβουλος ICAO στην ΑΠΑ για θέματα δημόσιας υγείας

1.  ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ ΚΑΙ ΥΓΕΙINH ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Η κόπωση από διαταραχές του ύπνου αποτελεί σημαντική αιτία πιθανής ανικανότητας πτήσης ή αδυναμίας επαρκούς και ασφαλούς εκτέλεσης της εργασίας στον αέρα ή στο έδαφος. Είναι επιτακτική ανάγκη να εντοπίσουμε τις αιτίες των διαταραχών του ύπνου και να τις μειώσουμε ή να τις εξαλείψουμε και να τηρήσουμε την καλύτερη δυνατή υγιεινή του ύπνου, προκειμένου να προωθήσουμε την υγεία, την ευημερία και την ικανότητα να λειτουργούμε σωστά. Διαταραχές του ύπνου ή έλλειψη ύπνου μπορεί να προκύψουν λόγω οργανωτικών προβλημάτων ή μπορεί να οφείλονται σε οργανικά ή μη οργανικά προβλήματα υγείας.

2.  ΑΙΤΙΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Τα οργανωτικά ζητήματα για το προσωπικό εδάφους περιλαμβάνουν παρατεταμένες ώρες εργασίας (μεγάλες βάρδιες, μεγάλος εβδομαδιαίος φόρτος εργασίας, παρατεταμένος χρόνος εφημερίας, ασταθή και αργά συστήματα χρονοπρογραμματισμού, ανεπαρκείς περίοδοι ανάπαυσης κατά τη διάρκεια της εργασίας, ανεπαρκής ελεύθερος χρόνος μεταξύ των βαρδιών και ελλείψεις προσωπικού.

Τα οργανωτικά ζητήματα για τα πληρώματα πτήσης είναι παρόμοια, όπως ο μειωμένος χρόνος αναμονής χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το ταξίδι από και προς το αεροδρόμιο, οι μεγάλες βάρδιες ή οι συνεχόμενες πτήσεις με ανεπαρκή χρόνο ανάπαυσης και μεγάλες περιόδους on call μεταξύ εργασίας, αλλά περιλαμβάνουν επίσης διαφορές ώρας από την αναχώρηση έως τις χώρες άφιξης, συνεχή επίπεδα θορύβου και μεταβαλλόμενη έκθεση στο φως κατά τη διάρκεια ταξιδιού μεταξύ χρονικών ζωνών.

Τα μη οργανικά προβλήματα υγείας που προκαλούν διαταραχή του ύπνου περιλαμβάνουν μια εργασία με υψηλά επίπεδα απαιτήσεων, άγχους και πίεσης, κατάθλιψης και άγχους ως αποτέλεσμα διαπροσωπικών προβλημάτων, κακής αμοιβής, κόπωσης, μη ρεαλιστικών προσδοκιών και άλλων κοινωνικών, συναισθηματικών και οικονομικών ζητημάτων.

Οι οργανικές αιτίες της διαταραχής του ύπνου περιλαμβάνουν αποφρακτική άπνοια ύπνου, χρόνιο πόνο, άσθμα και χρόνια αποφρακτική νόσο των αεραγωγών, συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, διαβήτη, μη φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς, λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, διόγκωση του προστάτη, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, ψυχιατρικές διαταραχές και άνοια. Φάρμακα και ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν στέρηση ύπνου είναι η καφεΐνη, η νικοτίνη, ορισμένα αποσυμφορητικά, ορισμένα φάρμακα για το άσθμα, ορισμένα στερεοειδή, βήτα αναστολείς (που σε μερικούς ανθρώπους προκαλούν εφιάλτες), ορισμένα αντικαταθλιπτικά και άλλα διεγερτικά όπως η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες. Ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν υπνηλία και δυσκολία στο ξύπνημα είναι οι βενζοδιαζεπίνες και άλλα φάρμακα για τον ύπνο (αν και οι βενζοδιαζεπίνες που φθείρονται γρήγορα μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα κάποιος να ξυπνήσει στη μέση της νύχτας), ορισμένα φάρμακα για την επιληψία, το αλκοόλ, τα οπιοειδή, ορισμένα αντιισταμινικά, ορισμένα αντικαταθλιπτικά, ορισμένα μυοχαλαρωτικά, ορισμένα αντιβιοτικά και άλλα φάρμακα.

3.  ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ

Όσον αφορά τα οργανωτικά ζητήματα, είναι επιτακτική ανάγκη για τις εταιρείες να σχεδιάζουν ωράριο εργασίας για το προσωπικό λαμβάνοντας υπόψη:

-              να μην είναι υπερβολικά μεγάλο (όχι επάνω από εννέα ώρες ημερησίως, κατά προτίμηση λιγότερο από 35-40 ώρες εβδομαδιαίως),

-              την ύπαρξη επαρκών διαλειμμάτων για ανάπαυση, γεύματα και ενυδάτωση,

-              αρκετό χρόνο μεταξύ των βαρδιών ώστε να διασφαλίζεται η μετακίνηση από και προς την εργασία καθώς και επαρκής χρόνος για ύπνο, γεύμα, πλύσιμο και προσωπικό χρόνο,

-              συνεχή  παρακολούθηση του χρόνου εργασίας,

-              ότι διασφαλίζεται ότι τηρούνται σωστά και δεν επεκτείνονται τα προγράμματα εργασίας,

-              ότι εργασία σε βάρδιες θα πρέπει να ακολουθεί σύντομες εναλλαγές προς τα εμπρός (ημέρα, απόγευμα, νύχτα, ανάπαυση) αντί να είναι αποδιοργανωμένη ή να έχει μεγαλύτερες (π.χ. εβδομαδιαίες) εναλλαγές,

-              ότι υπάρχει τακτική διακύμανση των εργασιών και εναλλαγή καθηκόντων για τη μείωση της κόπωσης από επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή πλήξη και

-              ότι οι διαδοχικές νυχτερινές βάρδιες πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο.

Επιπροσθέτως η έλλειψη προσωπικού θα πρέπει να αντιμετωπιστεί έτσι ώστε οι επείγουσες εφημερίες και οι αλλαγές της τελευταίας στιγμής να περιορίζονται στο ελάχιστο και θα πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα όσον αφορά τη στελέχωση ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι αναρρωτικές άδειες του προσωπικού.

Ο επαρκής φωτισμός και ο έλεγχος της θερμοκρασίας είναι υψίστης σημασίας και πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για το προσωπικό εδάφους που μπορεί να χρειαστεί να εργαστεί κατά τη διάρκεια υψηλών θερμοκρασιών (εξασφαλίστε επαρκή ανάπαυση και ενυδάτωση και αποφύγετε όσο το δυνατόν περισσότερο τις θερμότερες ώρες της ημέρας).

4.  ΥΠΝΙΚΗ ΑΠΝΟΙΑ

Μία από τις πιο κοινές αιτίες οργανικής διαταραχής του ύπνου που συχνά δεν διαγιγνώσκεται είναι η άπνοια ύπνου.

Συνήθως, αυτό συμβαίνει σε υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα που έχουν πολλούς μεταβολικούς παράγοντες κινδύνου, όπως υψηλό σάκχαρο, υψηλή χοληστερόλη και υψηλή αρτηριακή πίεση, αλλά μπορεί επίσης να βρεθεί σε λεπτά άτομα χωρίς όλους αυτούς τους παράγοντες. Η άπνοια ύπνου είναι όταν, κατά τη διάρκεια του ύπνου, ένα άτομο (είτε λόγω απόφραξης από τη γλωττίδα είτε λόγω προβλημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος) ξαφνικά σταματά να αναπνέει για μερικά δευτερόλεπτα.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου της άπνοιας, τα επίπεδα του οξυγόνου πέφτουν και τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα αυξάνονται και τελικά το σώμα οδηγείται να αναγκάσει μια βαθιά εισπνοή και να αρχίσει να αναπνέει ξανά.

Αυτά τα επεισόδια έχουν πολλαπλές επιδράσεις στο σώμα, όπως κακή ποιότητα ύπνου και κόπωση (ξυπνούν πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας και δεν επιτυγχάνουν επαρκείς ποσότητες βαθύ ύπνου), μεταβολικές επιδράσεις που οδηγούν σε επιδείνωση της παχυσαρκίας, αυξημένα επίπεδα λιπιδίων και αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη και αυξημένη συχνότητα εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, αυξημένη αρτηριακή πίεση και μεγαλύτερη δυσκολία ελέγχου της υπέρτασης με φάρμακα, αρρυθμίες (συμπεριλαμβανομένων σοβαρών κοιλιακών αρρυθμιών), αυξημένη συχνότητα κατάθλιψης και άγχους, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και μειωμένη απόδοση στην εργασία, μεταξύ πολλών άλλων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η άπνοια ύπνου δεν μπορεί να διορθωθεί με χειρουργική επέμβαση και απαιτεί συνδυασμό της χρήσης μάσκας CPAP (συνεχής θετική πίεση των αεραγωγών) και τη διόρθωση όσο το δυνατόν περισσότερων μεταβολικών προβλημάτων (απώλεια βάρους, μείωση της χοληστερόλης και των επιπέδων σακχάρου στο αίμα).

Η υποψία της άπνοιας ύπνου προκύπτει από ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό σχετικά με τις συνήθειες ύπνου και την ποσότητα κούρασης και υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας σε ανάπαυση και κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας. Ένα σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο που χρησιμοποιείται είναι οι κλίμακες υπνηλίας —η ευρύτερα αποδεκτή και χρησιμοποιούμενη κλίμακα είναι η κλίμακα υπνηλίας Epworth— οι οποίες θέτουν συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με την υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας σε διάφορες καταστάσεις και παράγουν έναν αριθμό που υποδεικνύει την πιθανότητα εμφάνισης άπνοιας ύπνου. Εάν η πιθανότητα είναι μέτρια έως υψηλή, τότε συνιστάται μια μελέτη ύπνου. Ο εξεταζόμενος παρακολουθείται για μία νύχτα κατά τη διάρκεια του ύπνου – ηλεκτροκαρδιογράφημα, εγκεφαλογράφημα, αναπνοή, επίπεδα οξυγόνου και μυϊκές κινήσεις – και το αποτέλεσμα είναι ο αριθμός των επεισοδίων άπνοιας ανά ώρα. Εάν αυτό είναι σημαντικό, συνταγογραφείται μια μάσκα CPAP, η οποία μειώνει σημαντικά ή ακόμη και εξαλείφει τα επεισόδια άπνοιας και βελτιώνει την εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας, τους μεταβολικούς δείκτες και τους καρδιαγγειακούς δείκτες.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό για έναν πιλότο, έναν ελεγκτή εναέριας κυκλοφορίας και άλλους εργαζόμενους στον κλάδο της αεροπορίας να αξιολογούνται και, εάν είναι απαραίτητο, να αντιμετωπίζεται τυχούσα άπνοια ύπνου, καθώς αυτό βελτιώνει σημαντικά τις επιδόσεις τους και την ασφάλεια των πτήσεων και μειώνει τα συμπτώματα κόπωσης και στέρησης ύπνου. Επίσης, εάν κάποιος αισθάνεται πιο νυσταγμένος και πιο κουρασμένος από ό, τι θα έπρεπε ή δεν αισθάνεται ότι ο ύπνος τον αναζωογονεί όσο θα έπρεπε, είναι σημαντικό να επικοινωνήσει με έναν πνευμονολόγο για αξιολόγηση πιθανής άπνοιας ύπνου.

5.  ΦΑΡΜΑΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ

Πολλές φορές, λόγω της κούρασης, του κακού προγραμματισμού και όλων των άλλων θεμάτων που συζητήθηκαν προηγουμένως, πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν στη χρήση φαρμάκων για να τους βοηθήσουν να κοιμηθούν. Ορισμένα από τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι οι βενζοδιαζεπίνες – πρόκειται για ουσίες που υπόκεινται σε περιορισμούς για το πλήρωμα του αεροσκάφους, τους πιλότους και άλλους χειριστές εξοπλισμού, πολλοί από τους οποίους υποβάλλονται σε περιοδικές εξετάσεις για την ανίχνευσή τους. Μπορούν να προκαλέσουν υπνηλία, αδυναμία συγκέντρωσης ή αντίδρασης —ιδίως σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης— μειωμένα αντανακλαστικά, κακές επιδόσεις στην εργασία και σημαντικά ζητήματα ασφάλειας. Αυτές οι ουσίες χρησιμοποιούνται επίσης μερικές φορές ως ανακούφιση για διάφορες διαταραχές άγχους και πανικού, αλλά μπορούν μόνο προσωρινά να διαχειριστούν τα συμπτώματα και δεν μπορούν να θεραπεύσουν την υποκείμενη κατάσταση που μπορεί να περιπλέξει περαιτέρω την ασφάλεια των πτήσεων και επίσης να διαιωνίσουν τα συμπτώματα που διαφορετικά θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ή να ανακουφιστούν σε προγενέστερο στάδιο.

Είναι επιτακτική ανάγκη να εργαστούμε μέσα από αυτά τα θέματα με τη βοήθεια ομάδων υποστήριξης από ομότιμους (peer support groups) ή επαγγελματιών ψυχικής υγείας από τα πρώτα στάδια προβλημάτων και είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τους εργαζόμενους να μιλήσουν και να αντιμετωπίσουν αυτά τα θέματα παρέχοντας ένα ασφαλές, μη επικριτικό περιβάλλον και επίσης με περαιτέρω υποστήριξη και εκπαίδευση των ειδικών της αεροϊατρικής, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν τα ζητήματα από νωρίς και να μην τα προσεγγίζουν απλώς τιμωρητικά, αλλά να παρέχουν περαιτέρω υποστήριξη και καθοδήγηση.

Μια άλλη ουσία που χρησιμοποιείται συνήθως, ιδιαίτερα στην εργασία με βάρδιες ή σε πολλαπλές αλλαγές ζώνης ώρας, είναι η μελατονίνη. Θεωρείται ότι είναι μια πιο φυσική θεραπεία για την αδυναμία ύπνου και ως ρυθμιστής των ύπνου / αφύπνισης. Δυστυχώς, έχει επίσης πολλαπλές παρενέργειες, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλεια των πτήσεων. Αυτές περιλαμβάνουν υπνηλία, ζάλη, κεφαλαλγία, εφιάλτες, κατάθλιψη, σύγχυση, ναυτία και διάρροια. Είναι υψίστης σημασίας να παρέχεται εκπαίδευση σχετικά με τα ζητήματα αυτά, καθώς η μελατονίνη είναι ένα μη συνταγογραφούμενο φάρμακο και δεν απαιτεί ιατρική συνταγή.

Το αλκοόλ χρησιμοποιείται επίσης για να βοηθήσει με τον ύπνο και το άγχος. Το αλκοόλ μειώνει την ποιότητα του ύπνου και μπορεί να έχει επιβλαβείς γνωστικές επιδράσεις για πολλές ώρες μετά την κατανάλωση, ακόμη και όταν τα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα έχουν πέσει στο μηδέν. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμα ψυχολογικά, γνωστικά, σωματικά προβλήματα και προβλήματα εργασιακής απόδοσης. 

6.  ΣΩΣΤΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

Η υγιεινή του ύπνου είναι μια σημαντική έννοια που συνεπάγεται σωστό προγραμματισμό του ύπνου κατά τη διάρκεια και μεταξύ των ταξιδιών ή των βαρδιών εργασίας, ώστε να μεγιστοποιηθεί η εγρήγορση και η ικανότητα βέλτιστης λειτουργίας. Πρέπει να κατανέμεται επαρκής χρόνος μεταξύ των βαρδιών ή των πτήσεων που περιλαμβάνουν αρκετό χρόνο για τις μετακινήσεις, το φαγητό και την προσωπική φροντίδα, και ο χρόνος ανάπαυσης περιλαμβάνει τα ταξίδια προς και από την εργασία. Είναι σημαντικό να καταλάβετε ότι κάποιος δεν μπορεί να κοιμηθεί μόλις φτάσει στο σπίτι και δίνοντάς του περιορισμένο χρόνο ανάπαυσης αυξάνει τα επίπεδα άγχους του και έτσι μειώνει περαιτέρω την ικανότητα να κοιμάται σωστά.

Πρέπει να υπάρχει επαρκής προγραμματισμός για τον ύπνο και την ανάπαυση πριν και μετά τις πτήσεις/βάρδιες. Οι νυχτερινές πτήσεις θα πρέπει να αποφεύγονται όσο το δυνατόν περισσότερο, καθώς αυτό δημιουργεί διαταραχή των προτύπων ύπνου και του κιρκαδικού ρυθμού. Σε πτήσεις πολλαπλών πληρωμάτων και μεγάλων αποστάσεων, πρέπει να υπάρχει καλή οργάνωση επαρκών χρόνων ανάπαυσης / ύπνου 20-40 λεπτών και πράγματα όπως βασικές δραστηριότητες και γεύματα θα πρέπει να εναλλάσσονται μεταξύ των πιλότων, ώστε να μην υπάρχει κόπωση μετά το γεύμα ταυτόχρονα. Τα γεύματα επί του σκάφους θα πρέπει να είναι ελαφριά και υγιεινά με διαθέσιμα σνακ φρούτων και επαρκή ενυδάτωση. Τα γεύματα λίγο πριν από τις βάρδιες για τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας και το προσωπικό εδάφους δεν θα πρέπει επίσης να είναι πολύ βαριά. Πριν από τον ύπνο, τα ροφήματα με καφεΐνη όπως ο καφές, το τσάι, η κόλα, η σοκολάτα πρέπει να αποφεύγονται και κάποια ελαφριά άσκηση μπορεί να βοηθήσει στη χαλάρωση και την ικανότητα να κοιμηθείτε. Τα φάρμακα για το αλκοόλ και τον ύπνο θα πρέπει να αποφεύγονται, καθώς τα αποτελέσματά τους μπορούν να συνεχιστούν για πολλές ώρες.

Τα ψυχολογικά ζητήματα που επηρεάζουν την ευημερία και την ψυχική υγεία έχουν επίσης άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στον ύπνο. Είναι πολύ σημαντικό να προάγεται η ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας και να μην στιγματίζονται οι άνθρωποι όταν ζητούν βοήθεια ή συμβουλές, αλλά αντίθετα να προωθείται αυτό, με τη δημιουργία ομάδων υποστήριξης από ομότιμους (peers), τη διαφύλαξη της εμπιστευτικότητας, την παροχή πρόσβασης σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας που μπορούν να εκπληρώσουν συμβουλευτικό ρόλο και να αποτρέψουν την κλιμάκωση πολλών ψυχολογικών ζητημάτων που θα μπορούσαν αργότερα να δημιουργήσουν σοβαρά προβλήματα και ανικανότητα πτήσης και άλλα δυσμενή ζητήματα ασφάλειας. Είναι επίσης σημαντικό να μην στιγματίζεται το προσωπικό που ενδέχεται να αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας και να παρέχεται επαρκής χρόνος μακριά από την εργασία και ασφαλής μετάβαση πίσω στην εργασία γι 'αυτούς. Είναι επίσης σημαντικό να συμβουλεύουμε τους αεροϊατρικούς εξεταστές να συζητούν ανοιχτά θέματα ψυχικής υγείας και κοινωνικούς παράγοντες και να μην τιμωρούν την έκφραση αρνητικών συναισθημάτων που δεν αποτελούν άμεση απειλή για την ασφάλεια των πτήσεων, αλλά να ενεργούν προληπτικά και να ενθαρρύνουν τους εξεταστές τους να ζητούν συμβουλές από επαγγελματίες ψυχικής υγείας σε νεαρή ηλικία.

7.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ο συνδυασμός της καλής υγιεινής του ύπνου, της σωστής διαχείρισης των βαρδιών από τις εταιρείες, της υγιεινής διατροφής, της άσκησης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας, καθώς και η αποφυγή ουσιών που μπορούν να προκαλέσουν στέρηση ύπνου ή υπερβολική υπνηλία, είναι όλα σημαντικά βήματα για τη βελτίωση του ύπνου και τη μείωση της κόπωσης και, τελικά, για τη βελτίωση της προσωπικής ευημερίας και της ασφάλειας των πτήσεων.